Προφορική ιστορία
Η προφορική ιστορία δεν αποτελεί διαφορετικό είδος ιστοριογραφίας αλλά μια αναθεώρηση των μεθόδων δημιουργίας και αξιοποίησης των προφορικών μαρτυριών, με την έννοια ότι σήμερα πλέον ο ιστορικός δεν κληρονομεί μόνο, αλλά μπορεί και ο ίδιος να δημιουργεί τις πηγές του. Οι προφορικές μαρτυρίες έχουν συνδεθεί με τις περιθωριακές και σιωπηλές κοινωνικές ομάδες και τη διάσωση του λόγου τους, εφόσον για τη μελέτη της ζωής αυτών ακριβώς έπρεπε να δημιουργηθεί ένα νέο είδος πηγής, ένα νέου τύπου αρχειακό υλικό, το οποίο θα προέκυπτε από το διάλογο του ερευνητή με τον πληροφορητή. Διασώζει τη ζωή των αφανών πλειοψηφιών, όσων δηλαδή οι φωνές δεν ακούγονταν λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος, όσων ο λόγος αποσιωπάται από τα επίσημα έγγραφα. Με αυτήν την έννοια η προφορική ιστορία προάγει ένα αίτημα εκδημοκρατισμού των ιστορικών σπουδών.
Η προφορική ιστορία συλλέγει αφηγήσεις της ζωής των αφανών, οι οποίες προϋποθέτουν τη μνήμη, από την οποία αντλούν το υλικό τους. Πρόκειται για μια ενεργό μνήμη της οποίας οι μηχανισμοί λειτουργούν ως στρατηγική επιβίωσης των ατόμων, στηρίζοντας την προσπάθεια τους να ταξινομήσουν τις αναμνήσεις τους προκειμένου να μπορέσουν να διαχειριστούν τις εμπειρίες τους. Ο λόγος συγκροτείται με αλλεπάλληλες ανασηματοδοτήσεις, με τη συμβολή όχι μόνο της μνήμης αλλά και της λήθης, της αποσιώπησης ή της απώθησης. Οι καταθέσεις είναι πολύτιμες γιατί τα άτομα θυμούνται και ανασυγκροτούν το παρελθόν τους ως μέλη μιας κοινωνικής ομάδας καθώς η περιρρέουσα ιστορία διεισδύει στην ατομική μνήμη.
Στη χρήση γραπτών ή προφορικών αναπολήσεων προσωπικών εμπειριών δεν πρέπει να ξεχνάμε την επιλεκτικότητα της μνήμης, δηλαδή τα κοινωνικά αίτια που ευνοούν την επιβίωση ορισμένων μαρτυριών και την αποσιώπηση ή τη λήθη άλλων. Η επιλεκτικότητα και αποσπασματικότητα της ανασυγκροτημένης εμπειρίας, συνειδητή ή ασυνείδητη, γραπτής ή προφορικής, είναι πάντως χρωματισμένη από ιδεολογική και πολιτική άποψη.
Στις αφηγήσεις ζωής που συγκεντρώνονται με τη μέθοδο της προφορικής ιστορίας διαπλέκονται το ιδιωτικό και το δημόσιο, το πραγματικό με το φανταστικό, οι κοινωνικές δεσμεύσεις με τα περιθώρια των προσωπικών επιλογών, η μνήμη και η ιστορική ερμηνεία. Τα όρια της ατομικής και της συλλογικής μνήμης στις αφηγήσεις είναι ρευστά, διαπλέκονται και αλληλεπιδρούν Η προφορική μαρτυρία εμπλέκει την προφορική παράδοση (παροιμίες, τραγούδια κλπ) με την αναπόληση προσωπικών εμπειριών. Πολλές φορές εμπλέκει μια επινοημένη παράδοση, η οποία μπορεί να αποτελέσει χρήσιμη πηγή πληροφοριών αρκεί να γνωρίζουμε πότε και κάτω από ποιες περιστάσεις επινοήθηκε και πώς να την χρησιμοποιήσουμε.
Λόγω αυτών των ιδιοτήτων της μνήμης και, κυρίως, της δημιουργίας τους μέσα από τη διάδραση ερευνητή και πληροφορητή, πολλοί αμφισβητούν την αξιοπιστία και την αυθεντικότητα των προφορικών μαρτυριών. Η κριτική των προφορικών μαρτυριών παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Ο προφορικός λόγος είναι ρευστός και συχνά ανακριβής. Χαρακτηρίζεται πολλές φορές από τον άτομο κέντρισμα και τον τοπικισμό. Ωστόσο, οι περισσότεροι ιστορικοί δέχονται ότι η προσφυγή στις προσωπικές μαρτυρίες αποτελεί έναν από τους τρόπους αναζήτησης πληροφοριών, κυρίως όσων είναι δύσκολο ή αδύνατο να αντληθούν από άλλες πηγές. Αποτελούν επίσης μια πολύτιμη πηγή για τη διερεύνηση της συλλογικής μνήμης των τοπικών κοινωνιών, των συλλογικών μύθων, των θρύλων, των δοξασιών, του λαϊκού πολιτισμού. Συμπληρώνουν κενά που αφήνουν άλλες πηγές και μεταφράζουν τους τρόπους με τους οποίους θυμάται το παρελθόν της μια ομάδα. Χρησιμοποιούνται συχνά και με γόνιμους τρόπους συμπληρωματικά και διορθωτικά σε σχέση με τις γραπτές πηγές.
Εάν πρόκειται να συγκεντρώσουμε προφορικές μαρτυρίες απαιτείται μια συζήτηση των κριτηρίων επιλογής των πληροφορητών, μια πρώτη εξοικείωση με αυτή τη μέθοδο συγκέντρωσης πληροφοριών και η διαμόρφωση ενός ερωτη-ματολογίου-οδηγού συνέντευξης καθώς και ένας προβληματισμός γύρω από τους τρόπους ανάλυσης των δεδομένων