Πως εντοπίζουμε γραπτές πηγές-αρχεία;
Αρχείο: η ιδιωτική ή δημόσια συλλογή εγγράφων ή άλλων αντικειμένων (φωτογραφιών, εφημερίδων κλπ.) που κρίνεται σκόπιμο να φυλαχτούν για λόγους πρακτικούς, ιστορικούς ή συναισθηματικούς καθώς και ο χώρος όπου συγκεντρώνονται και φυλάσσονται οι παραπάνω συλλογές.7
Με την έννοια που τον χρησιμοποιούν οι ιστορικοί ο όρος αρχείο περιγράφεται ως «τα τεκμήρια, ανεξαρτήτως περιεχομένου, χρονολογίας, σχήματος και ύλης, που έχει δεχθεί ή αποστείλει ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του».8 Τα αρχεία διακρίνονται σε δημόσια (κρατικά), εκκλησιαστικά και ιδιωτικά και σε αρχεία προσώπων και οργανισμών
Ο όγκος των εγγράφων από τη στιγμή που επενδύεται με ιστορική αξία και φυλάσσεται ως σώμα ονομάζεται αρχείο-9
Τα δημόσια αρχεία (συγκέντρωση κρατικών εγγράφων) απορρέουν από τις καθημερινές δραστηριότητες της δημόσιας διοίκησης και διατηρούνται επειδή αντιπροσωπεύουν την «τεκμηρίωση» μιας Αρχής: αποτελούν δηλαδή τους τίτλους των αγαθών, τις «αποδείξεις» των δικαιωμάτων ή των απαιτήσεων, περιέχουν το «ιστορικό» των διευθετημένων υποθέσεων, δίνουν τη δυνατότητα στον κάτοχο τους να υπερασπιστεί τον εαυτό του ή να επιτεθεί. Πρόκειται συνήθως για συλλογή νομικών πηγών και εγγράφων Προορίζονταν να πληροφορήσουν εκείνον που τα συγκέντρωνε για δική του χρήση (π.χ. τον υπουργό) ή τους διαδόχους του και διατηρούνταν για το συμφέρον του κατόχου τους (του κράτους).
Στα δημόσια αρχεία διακρίνουμε δύο τύπους εγγράφων: αυτά που είναι εξατομικευμένα (αλληλογραφία του υπουργείου Εξωτερικών) και τα σειριακά, τα οποία είναι διοικητικά, επαναληπτικά έγγραφα με στερεότυπη μορφή που σχηματίζουν πλήρεις ή συνεχείς σειρές (π.χ. αστυνομικές ταυτότητες, δημοτολόγια κλπ).
Τα αρχεία πρέπει να τροφοδοτούνται περιοδικά και με κανονικότητα, να τίθενται στη διάθεση όλων των πολιτών, να διαφυλάσσονται στις αρχειακές τους μονάδες και να παραμένουν στον τόπο παραγωγής τους.
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μελετήσουμε αρχεία που δεν έχουν ταξινομηθεί, περιγραφεί και ευρετηριαστεί.
Με τη διάδοση της χρήσης νέων ειδών τεκμηρίων δημιουργήθηκαν, πέρα από τα κρατικά αρχεία, νέα είδη αρχείων (προφορικής ιστορίας, κινηματογράφου, κλπ). Τα κρατικά αρχεία έχουν απολέσει τον αποκλειστικό τους χαρακτήρα, εφόσον τα κρατικά έγγραφα θεωρούνται πλέον μόνο μια μορφή πηγών ακόμη και για την πολιτική ιστορία, η αποκλειστική εξέταση των οποίων εμπεριέχει μια αξιολόγηση της βαρύτητας του κρατικού μηχανισμού στις ιστορικές εξελίξεις.
Στην Ελλάδα τα κυριότερα αρχεία είναι τα εξής:
• Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ)
• Αρχεία νομών των ΓΑΚ
• Αρχεία τοπικά των ΓΑΚ
• Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών
• Αρχείο της Αρχαιολογικής Εταιρείας
• Αρχείο της Βιβλιοθήκης της Βουλής
• Αρχείο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης
• Αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης
• Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας
• Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη
• Αρχείο Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)
• Δημοτικό Κέντρο Ιστορικών Ερευνών, Τεκμηρίωσης, Αρχείων και Εκθεμάτων – Δήμος Βόλου
• Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ)
• Εταιρεία Μακεδόνικων Σπουδών
• Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά
• Iστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού
• Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας
• Κέντρο Ιστορίας Δήμου Θεσσαλονίκης
• Υποδιεύθυνση Μουσείου-Αρχείου Ε.Ρ.Τ
• Εκκλησιαστικά Αρχεία (του Αγίου Όρους, της Πάτμου κλπ). Από τα εκκλησιαστικά ή μοναστηριακά αρχεία αντλούμε στοιχεία και δημογραφικά, κοινωνικά, οικονομικά, κ.ά. (βιβλίο βαπτίσεων, γάμων, θανάτων, κτηματολόγια, δωρεές πιστών, φιλανθρωπία κλπ.)
Πολύ σημαντικές πληροφορίες και για την ελληνική ιστορία μπορούμε να βρούμε σε αρχεία του εξωτερικού (αρχείο Βενετίας, Οθωμανικά και Τουρκικά αρχεία, αρχείο υπουργείων Εξωτερικών της Αγγλίας ή της Γαλλίας κλπ.).
Πολλοί οργανισμοί έχουν εκδώσει οδηγούς και ευρετήρια των αρχείων τους.